2025-ci ilin may ayında “Frontiers in Psychology” jurnalında Adolf Hitler, Vladimir Putin və Donald Trampın nümunəsində “narsisist siyasi liderlik” mövzusunda araşdırma dərc olunub.
Moderator.az “TSN”-ə istinadla xəbər verir ki, bu barədə “Forbes” jurnalı məlumat yayıb.
Türkiyəli psixoloq Yusuf Çifcinin apardığı araşdırma, sadalanan siyasətçilərin narsisistik şəxsiyyət pozğunluğu meyarlarına cavab verdiyini iddia etmir. Amerika Psixiatriya Assosiasiyasına şəxsən qiymətləndirmədiyi ictimai xadimlərə diaqnoz qoymaq qadağan edilib.
Tədqiqat gündəliklərdən, müsahibələrdən, ailə tərcümeyi-hallarından və tarixi qeydlərdən alınan məlumatlara əsaslanır. Bu materialdan istifadə edərək, Çifci yetkinlik dövründə narsisistik xüsusiyyətlərin ortaya çıxmasını izah etməyə kömək edə biləcək erkən həyatda travma, itki və valideyn tərbiyə üslublarını müəyyən edir.
Tədqiqatçı uşaqlar lazımi səviyyədə dəstək, çağırışlar və təsdiqlər aldıqda sabit emosional mühitin normal sağlam məhsulu olan konstruktiv narsissizmi və reaktiv narsissizmi fərqləndirir. Sonuncu diqqətsiz, ardıcıl olmayan və ya qəddar uşaqlıq təcrübələrinə reaksiya olaraq formalaşır. Bu şişirdilmiş “mən” hissi müdafiə mexanizmi rolunu oynayır: utanc, gücsüzlük və ya dəyərsizlik hisslərinə qarşı bir bufer.
Çifci öz tədqiqatında iştirakçıların uşaqlıq dövründə təkrarlanan dörd mövzunu müəyyən edir:
avtoritar cəzalandıran ata;
xoşagəlməz və ya emosional olaraq kompensasiya edən ana;
erkən travma və ya emosional tərk;
yüksək, qeyri-real gözləntilər və ya təzyiqlər.
Müəllif bu nümunələrin Hitler, Putin və Trampın həyatında özünü necə göstərdiyini və onların liderlik üslublarını necə formalaşdıra biləcəyini araşdırıb.
Adolf Hitler…
Adolf Hitlerin uşaqlığı travmaya səbəb olan emosional dixotomiyalarla yadda qalıb. Atası Aloiz Hitler avtoritar idi və fiziki zorakılıq edirdi: o, mütləq itaət tələb edirdi və az rəğbət göstərirdi.
Bunun əksinə olaraq anası Klara ona pərəstiş edirdi. Adolfdan əvvəl üç övladını itirərək, o, həddindən artıq qoruyucu və emosional olaraq ondan asılı idi. Klaranın nəzərində o, bəlkə də sağ qalmalı, uğur qazanmalı, ailənin dərdini yumalı olan uşaq idi.
Alçaldıcı, tənqidi ata ilə pərəstişkar, ideallaşdıran ana arasındakı bu qarşıdurma Hitlerin mənlik duyğusunun formalaşmasına xələl gətirmiş ola bilər. Bir tərəfdən Hitlerin atası ona dərin gücsüzlük, qorxu və qəzəb hissi aşılayırdı. Digər tərəfdən, anası ona əzəmət, layiqlilik və xüsusilik hissi aşılayırdı.
Çifci iddia edir ki, məhz bu daxili ziddiyyət reaktiv narsissizmə gətirib çıxara bilər, burada kövrək bir heysiyyət şişirdilmiş üstünlük fantaziyaları ilə gücləndirilir.
Onun hakimiyyətə gəlişi dövründə bu yaralar fəlakətli şəkildə özünü büruzə verdi. Hitler özünü yalançılarla əhatə edirdi, fərqli fikirlərə qarşı dözümsüz idi və sarsılmaz sədaqət tələb edirdi. O, tənqidçiləri satqın adlandırıb, bütün xalqları günah keçisi adlandırıb. Öləndə belə məsuliyyətdən tamamilə azad oldu. O, intihar məktubunda özündən başqa hamını günahlandırıb: “Generallarım mənə xəyanət etdi”.
Çifci təklif edir ki, onun davamlı “xroniki narsistik qəzəb” nümunəsi – erkən psixoloji travmadan qaynaqlanan qəzəb – özünü bütöv hiss etmək üçün hökmranlıq etməyə çalışan dərin yaralı bir şəxsiyyətə uyğundur.
Vladimir Putin…
Vladimir Putinin erkən həyatı Hitlerin bir çox emosional mövzularıyla uyğunlaşır. O, 1952-ci ildə müharibədən sonrakı Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) artıq itkidən əziyyət çəkən ailədə anadan olub. Valideynləri də Hitler kimi ondan əvvəl iki oğlunu itirmişdilər.
Onun atası, yaralı müharibə veteranı, sərt, emosional cəhətdən uzaq və fiziki zorakılığa meylli olduğu bildirilir. Anası isə əksinə, nadir istilik və rahatlıq mənbələrindən biri idi.
Hitlerdə olduğu kimi, bu, soyuq ata və qayğıkeş ananın bir-birinə qarışan dinamikasıdır (yenə də “əvəzedici uşaq” statusu ilə birlikdə).
Putin də kasıb böyüyüb. O, müharibə və çətinliyin qalıqları ilə əhatə olunmuşdu: hökmranlıq və sərtliyin ona yaxşı xidmət etdiyi çətin bir şərait. Güc və sağ qalma ilə bağlı bu ilk dərslər ona hər zaman toxunulmaz görünmək ehtiyacını aşılamış ola bilər.
Yetkin bir insan kimi, bu, onun sıx şəkildə idarə olunan imicində əks oluna bilər. Putin hipermaskulinariya şücaətinin səhnələşdirilmiş nümayişləri ilə tanınır: suyun dərinliyinə başvurma, ovçuluq, at sürmə, cüdo, vəhşi təbiət qoynunda qurşaqdan yuxarı çılpaq macəralar…
Çifci bunu kompensasiyaedici davranış kimi şərh edir – uşaqlıqda çox arzuladığı üstünlük növünü layihələndirməyə çalışır.
Psixoloqun fikrincə, media üzərində sərt nəzarət, fərqli fikirlərə qarşı aşağı dözümlülük və iddialı xarici siyasət, emosional etibarsızlıq üzərində qurulmuş reaktiv narsissizmin əlamətləridir.
“Putinin siyasi üslubu onun qəribə psixoloji kimyasının birbaşa nəticəsidir.
“Başqa sözlə, Putinin liderliyi həm də narsisist siyasi liderlikdir və onu valideynlərindən asılı olmayaraq qiymətləndirmək olmaz”, – deyə tədqiqatçı iddia edir.
Donald Tramp…
Donald Trampın tərbiyəsi, Amerika kapitalizminin prizmasından süzülmüş olsa da, bir qədər oxşar psixoloji əlamətlərə malikdir. O, 1946-cı ildə Nyu-Yorkun Queens şəhərində güc və uğurun hər şey olduğu bir ailədə anadan olub.
Onun atası Fred Tramp olduqca uğurlu daşınmaz əmlak maqnatı olub: tələbkar, emosional cəhətdən uzaq və xüsusi olaraq nailiyyətə diqqət yetirib. Tramp atasını ona “qatil” olmağı öyrədən “sərt” adam kimi təsvir edib.
Onun anası Meri mehriban idi, lakin tez-tez xəstələnirdi; bu, Trampın inkişafının əsas mərhələlərində emosional olaraq yox olmasına səbəb oldu.
13 yaşında Donald gözlənilmədən hərbi məktəbə göndərildi. Bu, atasının onun “kobud” davranışına cavab olaraq qəbul etdiyi intizam qərarı idi.
Çifci bunu simvolik imtina kimi qiymətləndirir. Özünün dediyi kimi, “Bu, məhəbbətin itirilməsini, qəfil cənnətdən qovulmağı təmsil edirdi, halbuki onun qardaşları ailənin dəbdəbələrindən həzz almağa davam edirdi.”
Trampın böyük qardaşı kiçik Fre alkoqolizmlə mübarizə apardı və gənc ikən ölüb; Trampın özü də bunun ona nə qədər dərin təsir etdiyini etiraf edib.
Bu qəbul edilən uğursuzluq (və onun nəticəsi) ailə mesajını gücləndirmiş ola bilər: uğur sevgiyə və ya dəyərə aparan yeganə yoldur.
Çifci iddia edir ki, biz bu emosional mövzuları bu gün siyasi arenada görə bilərik. Trampın mitinqləri, cəlbedici nitqi, tənqid etmək istəməməsi, izdihamın ölçüsünə və mediada işıqlandırmaya olan vəsvəsəsi – Çifci hesab edir ki, bunlar müdafiə əzəməti tərəfindən idarə olunan şəxsiyyətin əlamətləridir. O, Trampın pərəstiş tələb etdiyinə inanır və ehtimal ki, hər hansı təhqiri ekzistensial təhlükə kimi şərh edir.
Xüsusilə heyranedici bir müşahidəsində psixoloq siyasi karikaturaların tez-tez Trampı “kompensasiya olaraq kainatın ən güclü adamı olmaq istəyən yaralı bir uşaq” kimi necə təsvir etdiyini qeyd edir.
Cifci sadəcə olaraq yazır: “Karikaturaçılar… onu yaxşı başa düşdülər…”
Polise.az
