Al Jazeera: Rusiya koronavirus peyvəndi ilə bağlı şübhələrin səbəbləri nələrdir?

Rusiya prezidenti Vladimir Putinin koronavirusa qarşı ilk peyvəndin hazırlanması ilə bağlı elanı dünyada güclü tənqid qazanıb.

Bu haqda məlumatı “Al Jazeera” telekanalı yayıb.

Bu reaksiyanın səbəbi nədir? Rusiya peyvəndi barədə şübhə ilə yanaşan elm adamlarının arqumentləri nədir? Niyə, onların fikrincə, peyvənd Pandora qutusuna atılmalıdır, xilasetmə funksiyasını daşıya bilməz”, deyə “Al Jazeera” beynəlxalq televiziya şirkəti tərəfindən yayımlanan məqalənin müəllifi soruşur.

Rusiyanın “Sputnik V” peyvəndi Rusiya Səhiyyə Nazirliyinin Qamaley adına Milli Tədqiqat Epidemiologiya və Mikrobiologiya Mərkəzi tərəfindən hazırlanıb və “V” bir neçə dildə “vaksin” sözünün ilk hərfidir.

Məqalə müəllifi yazır ki, əvvəlcə hər hansı yeni bir dərman və ya peyvənd bu dərmanların təhlükəsizliyi və effektivliyi barədə məlumat toplamaq üçün aparılan klinik sınaqlardan keçməlidir. Bir dərmanı bazara yerləşdirmək üçün təsdiq almaq üçün bir çox addım və prosedur var.

İnsanlar üzərində klinik sınaq mərhələləri:

İlk mərhələ:

Az sayda sağlam könüllülərin iştirakı ilə bir neçə ay davam edir (20 ilə 100 nəfər).

Bir dərman və ya peyvəndin insan bədəninə təsirini müəyyənləşdirmək üçün testlər aparılır: necə udulur, paylanır və bədəndən necə çıxarılır. Bu mərhələdə dərmanın dozasının aşıldığı zaman meydana gələn yan təsirləri də öyrənilir.

İkinci mərhələ:

Bir neçə aydan iki ilə qədər davam edə bilər. Prosesdə bir neçə yüzə qədər xəstənin iştirakı ilə dərmanın effektivliyi öyrənilir.

Üçüncü mərhələ:

Sınaqlar minə qədər xəstənin iştirakı ilə keçirilməlidir. Üçüncü mərhələ başa çatdıqdan sonra, dərman şirkəti dərmanı satmaq üçün müvafiq şöbədən icazə istəyə bilər.

Dördüncü mərhələ:

Təsdiq edildikdən sonra bir dərman artıq bazarda mövcud olan digər dərmanlarla müqayisə edilir və onun uzunmüddətli effektivliyi və xəstənin həyat keyfiyyətinə təsiri öyrənilir.

Dördüncü mərhələdəki araşdırma, dərmanın bazardan çıxarılması və ya istifadəsinin məhdudlaşdırılması ilə bitə bilər.

Rus peyvəndi adenovirus vektorlarına əsaslanır. Vektorlar başqa bir virusun genetik materialını bir hüceyrəyə çatdıran daşıyıcılardır. İnfeksiyaya səbəb olan adenovirusların genetik materialı çıxarılır və başqa bir virusdan bir protein kodu olan material daxil edilir.

Adenovirus metodundan Oksford Universiteti də istifadə edir.

Yeni rus peyvəndinin veb saytında deyilir ki, klinik sınaqlar başlamazdan əvvəl, vaksin, dərman növünün effektivliyini və təhlükəsizliyini qiymətləndirən bütün kiliniki mərhələlərdən, o cümlədən iki növ primat olmaqla müxtəlif laboratoriya heyvanları üzərində aparılan sınaqlardan keçib.

Saytın məlumatına görə, klinik sınaqların birinci və ikinci mərhələləri avqustun 1-də başa çatıb. Bütün könüllülər sınaqlardan uğurla keçiblər və gözlənilməz, təhlükəli və ya mənfi hadisələrin olmadığı bildirilib. Əksinə, Rus peyvəndi çox sayda antikor istehsalını stimullaşdırır və hüceyrə toxunulmazlığı baxımından təsirli olduğu göstərilib. İndiki klinik sınaqlarda iştirak edənlərin heç biri peyvənd olunduqdan sonra koronavirus xəstəliyinə tutulmayıb. Rus peyvəndinin effektivliyi yüksək dəqiqlikli testlərlə də təsdiqlənib.

Rus peyvəndi sınaqların ilk mərhələsində ÜST-ün məlumat bazasına daxil edilib, lakin onun inkişafında iştirak edən Milli Rifah Fondu klinik sınaqların üçüncü mərhələsinin ötən çərşənbə günü başladığını təsdiqləyir.

Rusiya Səhiyyə Nazirliyinin bildirdiyinə görə, hazırlanmış peyvənd iki il ərzində immunitet reaksiya qabiliyyəti ilə uzun müddətli toxunulmazlığın formalaşmasına imkan verir.

Rus peyvəndi ilə bağlı tənqidlər hansılardır:

1. Qamaley adına Milli Araşdırma və Epidemiologiya və Mikrobiologiya Mərkəzi vaksin istehsal prosesinin sürətini artırmaq üçün standart protokolları pozmaqda günahlandırılıb.
2. Peyvənd klinik sınaqların üçüncü mərhələsini başa vurmadığı üçün tənqid edilib.
3. İndiyə qədər Rusiya göstərilən məlumatları yoxlamağa imkan verəcək testlərinin nəticələri ilə ətraflı hesabat dərc etməyib.
4. Böyük bir klinik araşdırmaların nəticələrini təqdim etməzdən əvvəl bir dərman məhsulunun bazara buraxılmasına icazə bu sahədə qəbul edilmiş beynəlxalq təcrübəyə ziddir.
5. London Universitetindən François Ballou Rus peyvəndindən istifadəyə başlamaq qərarını belə şərh edib: “Bu məsuliyyətsiz və düşünülməmiş bir qərardır. Düzgün sınanmamış bir dərmanla kütləvi peyvənd etikdir. Mütəxəssis, peyvəndləmə kampaniyası zamanı hər hansı bir problemin dərmanın aşılanmış insanların sağlamlığına təsiri və ümumi əhali arasında peyvənd ideyasının populyarlığı baxımından “fəlakətli” nəticələr verəcəyi xəbərdarlığını edib. Ballou “Rusiyada düzgün sınaqdan keçirilməmiş hər hansı bir məhsulun fəlakətli ola biləcəyini” söyləyib.
6. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının baş direktorunun keçmiş müavini Fransız viroloq Marie-Paul Keeney AFP-yə deyib: “Bu peyvəndin (və ya başqa birinin) COVİD-19 xəstəliyinin qarşısını alacağını və ya immun cavabının nə qədər davam edəcəyini bilmirik. Əslində ilk dozadan bir neçə həftə və ya aylar keçməlidir”.
7. Fransanın baş qərargahındakı peyvənd texniki heyəti rəhbərinin müavini Daniel Florier tez sınaqdan keçməyin təhlükə yarada biləcəyini söyləyib. Qurum rəsmisinin sözlərinə görə, əsas məqamlardan biri aşılanmış insanlarda peyvəndin xəstəliyi ağırlaşdırmayacağına təminatdır: “Bu, meymunlara, mövcud koronavirusun aid olduğu koronavirus ailəsindən MERS-CoV və SARS əleyhinə peyvəndlər hazırlamaq cəhdləri zamanı baş verib. İnsanlarda xəstəliyin kəskinləşməsi ötən əsrin 60-cı illərində, qızılca xəstəliyinə qarşı bəzi peyvəndlərin, həmçinin uşaqlar üçün bronxiolitin dövriyyədən çıxarıldığı zaman da müşahidə edilib. Öz növbəsində London professoru Danny Altman deyib: “Etibarsız və təsirsiz bir vaksindən gələn zərər mövcud problemlərimizi kəskinləşdirəcək”.
8. ABŞ Milli Allergiya və Yoluxucu Xəstəliklər İnstitutunun direktoru, doktor Anthony Fauci Rusiya peyvəndinin təhlükəsizliyi və effektivliyinə böyük şübhə edir. Onun sözlərinə görə, peyvəndin həqiqətən hazır olduğuna dair inandırıcı heç bir dəlil yoxdur.
9. Almaniyanın səhiyyə naziri Yens Spahnın dünən dediyi kimi, Rusiya peyvəndi düzgün sınaqdan keçirilməyib.
10. Pan Amerika Səhiyyə Təşkilatı Direktorunun köməkçisi Jarbas Barbosa çərşənbə axşamı günü ÜST-ün Rus peyvəndi haqqında təsirini qiymətləndirmək üçün kifayət qədər məlumat almadığını qeyd edib.
11. Çərşənbə günü İranın səhiyyə nazirliyi Rusiya peyvəndində ehtiyatlı olmağa çağırıb və agentliyin sözçüsü Kianush Jahanpour tvit yazıb: “Bütün klinik sınaqlar bitməyincə, vaksinlərdən istifadə Pandora qutusunu açmaq kimidir”.
12. ABŞ Səhiyyə katibi Alex Azar rus peyvəndi ilə bağlı şübhələri ifadə edib və Rusiyada ilk klinik sınaq məlumatlarının şəffaf olmadığı üçün açıqlanmadığını söyləyib.