Kremlin müxaliflərini zəhərlətmə taktikası: Navalnının başına gələnlər nə ilk, nə də sonuncu hadisədir

Cümə axşamı, səhər Rusiya müxalifətinin lideri Aleksey Navalnı Sibirin Tomsk şəhərindəki oteldən çıxıb və yenidən Moskvaya uçmaq üçün hava limanına yollanıb. Onun Tomsk vilayətinə səfəri qarşıdakı seçkilərdə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin partiyasını sıradan çıxarmaqla, “Yedinaya Rossiya”nı ləğv etmək” kampaniyasının bir hissəsi idi.

Hava limanında Navalnı və komandasının bir neçə üzvü çay içib və təyyarəyə miniblər. Uçuşdan qısa müddət sonra 44 yaşlı siyasətçi özünü pis hiss etməyə başlayıb. O, tualetə gedib və oradan çıxa bilməyib. Təyyarə Omsk şəhərinə təcili eniş etmək məcburiyyətində qalıb.

Yoldaşları tibb işçiləri Navalnını təyyarədən çıxararkən ağrıdan qışqırdığını eşidiblər. Xəstəxanaya yerləşdirildikdən az sonra o, komaya düşüb.

Tezliklə Navalnının olduğu reanimasiya palatasına təhlükəsizlik işçiləri doluşub.

Həkimlər və polislər ziddiyyətli məlumatlar veriblər. Əvvəlcə Navalnının qanında təhlükəli kimyəvi maddənin tapıldığı, sonra belə bir maddənin yoxluğu iddia edilib. Navalnının arvadı Yuliya və mətbuat katibi Kira Yarmış xəstəxanada standart şərtlər və lazımi avadanlıq olmadığına görə onun müalicə üçün xaricə aparılmasını tələb etdikdə, tibb işçiləri hər hansı bir hərəkətin vəziyyəti daha da pisləşəcəyini bildiriblər.

Cümə axşamı bir sıra Qərb liderləri Navalnının səhhəti ilə əlaqədar Putinə zəng etdikdən sonra, nəhayət, Navalnı Almaniyaya yola salınıb.

Rusiyalı fəal və “Mediazona”nın qurucusu Pyotr Verzilov bütün bunların 2 il əvvəl özünün zəhərləndiyi halı xatırlatdığını deyib. O da Almaniyada müalicə olunub. Alman həkimlər Verzilovu zəhərləmək üçün hiostindən istifadə olunduğunu güman ediblər.

Digər bir müxalif siyasətçi Vladimir Kara-Murza da özünə aid 2 digər cəhdi xatırladıb. İlk dəfə 2015-ci ilin mayında, müxalif siyasətçi Boris Nemtsov Kremlin divarlarından bir neçə yüz metr aralıda öldürüldükdən bir qədər sonra. Ölümündən əvvəl o və Kara-Murza “Maqnitski Qanunu”, insan haqlarının pozulmasına görə Putinin adamlarına sanksiya tətbiq edilməsini hədəfləyən qanun layihəsini dəstəkləyiblər.

Kara-Murza sağ qalıb, ancaq həkimlər onun qanında toksin tapmayıb və anti-depresan maddələri həddindən artıq qəbul etdiyini iddia ediblər. Qanından, saçından və dırnaqlarından nümunələr Fransaya göndərilib, burada mütəxəssislər yüksək metal konsentrasiyasını tapıblar.

İkinci cəhd 2017-ci ildə reallaşıb. Kara-Murzanın sağlamlığı qəfil pisləşib və yenə də qanında toksin tapılmayıb.

Bütün bu hallar məşhur jurnalist Anna Politkovskayanın zəhərlənməsinə oxşayır. 2004-cü ilin sentyabrında terrorçuların bir yerli məktəbdə şagird və müəllimləri girov götürdüyü Şimali Osetiyadakı Beslan şəhərinə gedərkən, Politkovskaya çay içdikdən sonra qəflətən xəstələnib və komaya düşüb. O da sağ qalıb, amma mədəsində zəhərli maddə tapılmayıb. 2 il sonra isə güllələnib.

Əlbəttə, İngiltərənin Salisböri şəhərində keçmiş ikili casus Sergey Skripalın sinir agenti “Noviçok”la zəhərlənməsi nüminəsi də var. Skripal və qızı şəhər mərkəzindəki bir skamyada huşsuz vəziyyətdə tapılıblar. Britaniya hakimiyyəti daha sonra onların evində kimyəvi maddə izləri tapıb və Rusiya hərbi kəşfiyyatının (QRU) casuslarını zəhərlənməyə görə günahlandırıb. Həm Skripal, həm də qızı sağ qalıblar.

Bu halların hamısının ümumi cəhətləri var: neyrotoksin, bu da qurbana sağ qalmaq şansı verir. Onlar digər işlərdən, məsələn, KQB-nin keçmiş casusu Aleksandr Litvinenkonun 2006-cı ildə Londonda poloniumla zəhərlənməsi və ya 2003-cü ildə jurnalist Yuri Şekoçixinin radioaktiv maddə ilə öldürülməsindən fərqlənir.

Beləliklə, Navalnı məsələsində, ona bənzər başqaları kimi, zəhərlənmənin öldürmək üçün deyil, qorxutmaq üçün nəzərdə tutulduğu mümkündür. Verzilov üçün bu, ona Mərkəzi Afrika Respublikasında 3 rus jurnalistin öldürülməsi ilə bağlı istintaqını dayandırmaq barədə xəbərdarlıq idi. Kara-Murz halında Kremlə yaxın insanlara qarşı sanksiyalar üçün lobbiçilik fəaliyyətini dayandırması. Skripal üçün İngiltərə kəşfiyyatı ilə əməkdaşlıq etməmək. Politkovskaya üçün Beslana getməmək.

Navalnı, digərləri kimi, Kreml, onun strukturları və ona yaxın olan insanların tənqidçisidir. Lakin o, bir neçə ildir ki, siyasi etirazları səfərbər edir, Rusiyanın hakim elitasında çoxlarını qəzəbləndirən yüksək səviyyəli korrupsiya ilə bağlı böyük araşdırmalar aparır.

Beləliklə, sual budur: niyə ona artıq təhlükəsiz olmadığı və və ya  xaricə getməyi düşünməsi barədə xəbərdarlıq göndərilir? Cavab çox sadədir: Putinin reytinqi ən aşağı səviyyəyə enib və 2024-cü ildən sonrakı müddətdə iqtidarda olmaq qərarı xalqı o qədər qəzəbləndirib ki, yalnız koronavirus pandemiyası əhalinin küçələrə tökülməsini dayandıra bilib.

Hələ də, mövcud epidemiya şəraitində belə bəzi yerlərdə etirazlar var. Xabarovsk vilayətində artıq bir aydan çoxdur ki, qubernatorun vəzifəsindən kənarlaşdırılmasına qarşı nümayişlər davam edir.

Daha da önəmlisi, qonşu Belarusda sadə insanlar prezident Aleksandr Lukaşenkoya qarşı vətəndaş itaətsizliyi kampaniyası keçirirlər. Prezident seçkilərinin saxtalaşdırılmasına, polis vəhşiliyinə və işgəncələrə qarşı davamlı olaraq etiraz edilir.

Belarusda kütləvi nümayiş səhnələri Rusiyada cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında böyük rəğbət oyadıb, şəhər ziyalılarından tutmuş fabrik işçilərinə və hətta futbol azarkeşlərinə qədər. Navalnının ölkə daxilindəki səfərləri, şübhəsiz ki, hökumət əleyhinə fikirlərin daha da artmasına səbəb olardı.

Navalnını sıradan çıxarmaqla, xalqı harizmatik liderdən məhrum etməklə, müxalif rusların təşkilatlanma qabiliyyəti pozula bilər. Amma zəhərlənmə sübut olunarsa, bu, xalqın qəzəbini daha da artırar və kortəbii səfərbərliyə səbəb ola bilər.

Nemtsovun öldürülməsi ilk ssenariyə uyğundur. Onun ölümündən sonra qəzəb yas mitinqlərində təzahür edib. Navalnı məsələsində ikinci ssenarinin olması ehtimalı böyükdür.

Son bir neçə ildə daha texnoloji cəhətdən daha düşüncəli və əvvəlkilərdən daha siyasiləşmiş yeni bir nəsil meydana gəlib və dəfələrlə Kremlin repressiv taktikalarından qorxmadıqlarını nümayiş etdiriblər.

Bununla yanaşı, Belarus nümunəsi göstərib ki, siyasi səfərbərlik bir liderdən asılı deyil və müxalifət nümayəndələri həbs olunanda və sürgünə məcbur edildikdə belə davam edə və böyüyə bilər.