Xəyalənin “divanı” – Sabir Rüstəmxanlı

İntiqam Yaşarın “ZirvəKitab” layihəsi üzrə buraxılmış “Soldan birinci küçə” adlı şeirlər toplusu Xəyalə Sevilin beşinci kitabı olsa da, etiraf edim ki, onun imzası və yazıları ilə tanış deyildim (Sosial mediadakı tək-tək şeirləri istisna olunmaqla).

Yazan çoxalıb və təsadüfi müəlliflərin kitabları getdikcə bədii dəyəri olan əsərləri sıxışdırır. Yaxşı ilə pisin sərhədi itir. Ədəbi tənqidimiz də inadkarlıqla susur. Buna görə də əlimə düşən, bağışlanan kitabları inamsızlıqla vərəqləyirəm. Çoxunu 10-15 səhifəsini çevirdikdən sonra, itirdiyin vaxta heyifsilənə-heyifsilənə, örtüb bir kənara qoyuram. Çünki içində bədiilik adına, şeir və ya nəsr adına heç nə tapa bilmirsən.

Öncə, tanışlıq üçün, kitabın cildindəki məlumatı oxudum: “Gəncə şəhərində doğulub. Azərbaycan Dövlət Müəllimlər İnstitutunu bitirib. Azərbaycan Yazarlar Birliyinin üzvüdür…”. Bundan sonra kitabın ümumi ruhunu ifadə edən dörd misra şeir verilib:

Üşüyər, üşüdər pəncərəmi də,

Gəlməz içəriyə, yadındı payız.

Sarı saçlarını töküb çiyninə,

İlahi, nə gözəl qadındı payız.

Payız haqqında çox yazılıb, XII yüzilin Gəncəli Nizamisindən tutmuş İyirmibirinci yüzilin gəncəli xanımı Xəyaləyə kimi… Şairlərin ilhamını qanadlandıran mövsümdür.

Bu dörd misra Xəyalənin tapıntısıdır, payıza yeni baxışdır və səmimiyyəti ilə yadda qalır.

Kitabı bu misraların təsiri altında oxudum və gördüm ki, Payız və Qadın obrazlarının kitabın cildinə çıxarılması təsadüfi deyil; Xəyalənin şeirlərində qadının və payızın özəl yeri var.

Bu ağacın payız dərdi başlanıb…

Yarpaqlar özünü atır budaqdan.

“Ağac” adlı birinci şeirinin bu misralarından başlayaraq sonuncu “Yuxu” şeirindəki “Ağacdakı yarpaq kimi ömrümdən töküldü dərdim” misralarına qədər, kitabda payıza, ağaca, yarpaqlara, Aya, ulduza, ümumiyyətlə, təbiətə dəfələrlə və çeşidli ovqatlarla müraciət edilir. Təbiət poeziyamızın gələnəklərinə uyğun olaraq, Xəyalənin də şeirlərində insanın taleyini, yaşantılarını, duyğularını, əks etdirən başlıca obrazlardandır.

Arxamca əl eləyən

Yarpaqlar da töküldü.

“Anladım ki, uzaqsan”

Başımın üstündə

ağlayan payız

Ağaclar da ağlayır,

Yarpaq-yarpaq.

…Heç kim bilmir

Payızı mən yaratdım.

“Başımın üstündə ağlayan payız”

Bir payız axşamı

Qaralan buludların

Səsi düşər üstünə.

“Bir payız axşamı”

Pəncərəmdən payızı qov,

Məni yazımda saxla,

Məni qadın qürurumda

Məni nazımda saxla.

“Əllərimin uzağı”

Mənim çərçivə gözümdə

Şəklin-payız yarpaqları.

“Şəklin payız yarpaqları”

Daha nə oddan al,

Nə odlara yax.

Ən gözəl bahar da

Payız oldu, bax.

Müxtəlif şeirlərdən alınmış bu misralar payızın özü kimi çoxrənglidir, ayırdığım mətnlərdən kənarda da canlıdır, payız mövsümünün insan ürəyində oyatdığı duyğu çalarlarını açır və nəhayət, müəllifinin istedadını təsdiq edir.

Kitab boyu Qadın obrazının da yeni, təravətli boyalarla çəkilmiş rəsmlərini görə bilərik. Sevgiyə, ailəyə, ayrılığa, hələ bətnində olan övladına, Tanrısına münasibətində bu qadın yıpranmış kitab diliylə yox, ömrünün, taleyinin diliylə danışır; bu torpaqdan yoğrulub, həyatın özündən gəlir, ən yanğılı duyğularını ifadə edərkən də ucalığını qoruyur:

Mən indi qürbət qadını,

Ürəyim qalıb vətəndə.

Onda deyə bilməmişdim

Onu bil ki, mən də.

Mən də!..

“Onu bil ki…”

Ayaq səsləri gəlir,

Gələn ayrılıqdımı?

Ah! Bu ayrılıqların

Heç ürəyi yoxdumu?

…Ömürdü dərib atdığın,

Yaşamaq yasaq deyil.

Ah! Bu başını qatdığın

Qadındı, uşaq deyil!

“Ayaq səsləri gəlir”

Ürəyini tanıyıram, bilirəm,

Gözlərini dəmir qapı kimi

Döyürəm bayaqdan

Aç gözünü,

Ürəyinə gəlirəm.

“Sevgi etirafı”

Xəyalənin demək olar ki, bütün şeirləri Qadının ağlı-qaralı, görüşlü-ayrılıqlı, gülən-ağlayan, sevilən-atılan dünyasının rəngarəng, parlaq və unudulmaz şəkilləridir.

Nümunə üçün bu silsilədən olan şeirlərindən daha bir örnək gətirim:

Səndən də döndüm axır ki,

Qürurumu ağ saxladım.

Ağlamağa səssiz bir yer

Yazmağa varaq saxladım.

Atdım gözümün yaşına,

Ömrümü islatdım suda.

Bədən ruhun vətəniymiş,

Vətənsiz qaçqınmış o da

Səndə nəyim qaldı mənim,

Ruhmu? Halal xoşun olsun..

Təzə ömründə, günündə

Qoy bir də nimdaşın olsun.

İndi bütün xatirələr

Gözümdən doğulub düşür.

Gözlərim dar ağacıdı,

Göz yaşım boğulub düşür!

“Gözlərim dar ağacıdır”

Zərif, kövrək duyğular uyğun poetik biçimdə canlandırılır.

Şeirdən-şeirə adladıqca müəllifin “yanağının divarına göz yaşını asan Qadın” qəhrəmanın xarakterinin, ruh aləminin yeni poetik zənginliklərini görürük:

Pəncərədən boylanıram,

Ay güzgümdə aylanıram.

Yer üzü qadın qapısı,

Gecə yarı döymək olmur.

Yer üzü yadın yuxusu.

Dəymək olmur,

Dəymək olmur.

“Pəncərədən boylanıram”

Yaxud:

Göyə qaldırdığım xəyallar daha

Gözümün altında uçuq qalacaq.

Eh! Qapım üzünə bağlı olsa da

Pəncərəm həmişə açıq qalacaq.

“Sağ çıxa bilmədik”

Və ya:

Qayıt!

Əllərimdən, üzümdən qayıt.

Unutmaq

Çətini dönənəcəndi.

Hər nə yaşadıqsa səninlə

Bitdi

Dünənəcəndi.

“Sən bilmə”

Məncə, göstərdiyim misallar söhbətin istedadlı bir qələm sahibindən getdiyini təsdiq üçün yetərlidir.

“Soldan birinci küçə” kitabında Payız və Qadın obrazları ilə yanaşı, ürək, göz yaşı, gecə, bulud, ayaq səsləri, pəncərə və başqa poetik rəmzlərlə ifadə edilə bilən bir xeyli motivləri yanaşı izləmək və onlardan da maraqlı misallar çəkmək mümkündür. Bütün bunlar birlikdə çagdaş gəncliyin, mənəvi dünyasına, yaşantılarına işıq tutur.

Ürəyinin ünvanı “soldan birinci küçə” olan müəlliflə bu ilk tanışlıq məni sevindirən cəhətlərdən biri də onun klassik şeir ənənələrimizi bilməsi və davam etdirməsidir. Bu, şeirlərin Divan üslubuna uyğun düzülüşündən də görünür…

Kitabdakı şeirlərin zəifi də var, lakin niyyətim bu yazıları bütövlüklə təhlil etmək deyil. Gözdən keçirdiyim balaca kitabça, müəllifin öz dediyi kimi, onun “ayağı suda” olan, yəni canlı poeziya ağacının getdikcə böyüyəcəyindən xəbər verir.