“Azərbaycan və Rusiya Ermənistanı fakt qarşısında qoyacaq” – Kuznetsov

Rusiyalı politoloq: “Zəngəzur dəhlizi müəyyən bir semantik məzmunu olmayan, arxasında gələcəkdə istənilən məsələnin gizlənə biləcəyi bir anlayışdır”

Son vaxtlar Azərbaycanı Naxçıvan və Türkiyə ilə birləşdirməli olan Zəngəzur dəhlizi haqqında çox danışılır. Ancaq Laçın dəhlizi 10 noyabr sazişinin imzalanmasının ilk günündən fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, Zəngəzur və ya necə deyərlər, Mehri dəhlizi ilə bağlı heç nəzəri formulalar da yoxdur.

Əksinə, Ermənistanın “igid” oğulları Süniki bəlli olmayan birisindən “qoruyur” və İrəvandakı bəzi siyasətçilər dəhlizin açılmaması üçün özlərini Sünikin müdafiəçisi kimi göstərməyə çalışırlar. Baxmayaraq ki, hakimiyyətə gəldikdən sonra bu “müdafiəçilərin” edəcəkləri ilk iş Ermənistan üçün bu “nəfəsliyi” açmaq olacaq.

Tanınmış rusiyalı politoloq Oleq Kuznetsov mövzu ətrafında inkişaf edən hadisələrin birbaşa Rusiya və Azərbaycanla əlaqəli olduğunu, indi bu dəhliz ətrafında bəzi proseslərin getdiyini söyləyib.

– Azərbaycan Prezidenti mütəmadi olaraq Ermənistanın açmağa məcbur olacağı Zəngəzur dəhlizi barədə danışır. Ermənistan prosesi ləngidirsə, bunu necə etmək planlaşdırılır? Bu vəziyyətdə güc vasitəsi ilə məcbur etmək lazım olacaq?

– Bir suala başqa bir sual ilə cavab verməyin ədəbsizlik olduğunu başa düşürəm, amma sizdən soruşmaq istəyirəm: Zəngəzur dəhlizinin layihəsini necə təsəvvür edirsiniz? Belə bir söz birləşməsi var, amma məzmunu mənim üçün hələ də yeddi möhürlə möhürlənmiş bir sirr olaraq qalır. Bu konsepsiya 9 noyabr 2020-ci il tarixli Üçlü Sazişlə siyasi dövriyyəyə buraxıldı, başqa bir saziş – 11 yanvar anlaşması onun yaradılması üçün inzibati və bürokratik addımları müəyyənləşdirdi və hətta müəyyən bir tarix təyin olundu – təkliflərin “təsdiq üçün yuxarılara” veriləcəyi 1 mart 2021-ci il görüşü. Söhbət Rusiya, Azərbaycan və Ermənistanın Baş nazir müavinləri səviyyəsində birgə komissiyanın toplantısından gedir.

Gördüyümüz kimi, Ermənistandakı daxili siyasi hərcmərclik bu razılaşmanın praktik olaraq həyata keçirilməsini əngəlləyir və nəticədə Zəngəzur dəhlizi ifadəsi hələ də konkret mənası olmayan bir tərif olaraq qalır. Moskvadan, Bakıdan və ya İrəvandan heç bir məmur ölkəsinin bu mövzuda mövqeyini səsləndirməyib, baxmayaraq ki, son dörd ayda politoloqların və bu cür ekspertlərin çox sayda boş arqumentlərini oxumuşam.

Əlbəttə ki, Ermənistanla Dağlıq Qarabağ arasında humanitar məsələlərdə maneəsiz ünsiyyəti təmin etmək üçün Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan Azərbaycanın suveren bir hissəsi olan Laçın dəhlizinin hazırkı statusu Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı nəzəriyyələrin başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul edilə bilər. Ancaq burada anlamaq lazımdır ki, dəhlizin statusunu təyin edərkən Laçın dəhlizi onillər boyu mövcud idi və yalnız əvvəllər reallıqda mövcud olanları rəsmiləşdirmək və kağız üzərində möhkəmləndirmək qaldı. Zəngəzur dəhlizi Laçından  fərqli olaraq, hələ də konkret maddi məzmunu olmayan bir neologizmdir və gələcəkdə necə görünəcəyi, fikrimcə, indiyə qədər də bilinmir. İnsan psixikası elə bir şəkildə qurulub ki, biz bir obyekti və ya hərəkəti ifadə edən terminlərlə düşünürük və bu günə qədər mənim üçün Zəngəzur dəhlizi müəyyən bir semantik məzmunu olmayan, arxasında gələcəkdə istənilən məsələnin gizlənə biləcəyi bir nitq şəklidir.

Nəyəsə nail olmaq üçün güc göstərmək məcburiyyəti zamanı, onu edən tərəf niyə etdiyini anlamalıdır. Belə bir anlayış aydın olmayana qədər və ya açıq şəkildə səsləndirilmədikdə, məcburiyyət bütün mənasını itirir. Burada bir siyasi istək yetərli deyil, bu “istəyin” maddi formaları olmalıdır. Hələ ki, onları Azərbaycandan görmürəm.

– Bu dəhliz eks-territorial dəhliz olacaq, yoxsa Azərbaycan yalnız onun tranzit imkanlarından istifadə edəcək?

– Laçın dəhlizini nümumə götürsək, onda Zəngəzurla bağlı ikinci variant – böyük ehtimalla Azərbaycandan olan malların və ya insanların Rusiya hərbçilərinin himayəsi altında Naxçıvana və geri qayıdışı yolu ilə hərəkət etməsi həyata keçiriləcək. Müharibədən sonrakı Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin Ermənistan tərəfindən ərazi suverenliyinin bir hissəsini itirməsi ilə əlaqəli tənzimlənməsinin bu mərhələsində bir növ xarici ərazi dəhlizinin olacağını görmürəm. Bir daha təkrar edirəm, Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan rəsmilərinin bu mövzuda açıq bəyanatlarını eşitməmişəm və məsələnin mahiyyətindən çox uzaq olan insanların xəyallarını dinləmək istəmirəm.

– Ermənistanda tez-tez Mehridən keçmək yerinə şimal dəmir yolu marşrutu haqqında danışırlar. Azərbaycan bu seçimlə razılaşa bilərmi? Yoxsa hər iki marşrut eyni vaxtda reallaşacaq?

– Əvvəlki sualın cavabının davamında bir sual daha var – bunu kim deyir? Bunu bu problemin mahiyyəti barədə real biliklərdən son dərəcə uzaq olan insanlar söyləyirlər. Siz bunu erməni mətbuatının nəşrlərinə – jurnalistlərin, politoloqların, müxalif siyasətçilərin məlumatlarına, yəni peşəsi bir növ xəbər istehsalı olan insanların fikirlərinə istinadən söyləyirsiniz. Bu kateqoriyadan olan insanlarının işləri məlumat axını yaratmaqdır – hətta, içərisində kəskin olaraq düzgün məlumatları həll edən etibarsız bir məlumat axını.

Bu cür şərtlərdə həqiqət dənələrini ayırmaq üçün böyük həcmdə boş və yararsız məlumatları işləmək lazımdır. Dəmir yolu rabitəsinin bərpasına gəldikdə, yeganə etibarlı, yəni faktlarla təsdiqlənmiş məlumat Azərbaycanın Bərdə-Əsgəran hissəsindəki dəmir yolunu bərpa etmək planlarından bəhs edən məlumatlardır. Dəmir yolu rabitəsinin bərpası məsələsinə Rusiya və Azərbaycanın qərar verəcəyi aydındır. Ermənistan isə qərar təqdim edilərək, fakt qarşısında qoyulacaq. Amma bu qərarın nədən ibarət olacağı mənə bəlli deyil.