İş Elanlarından İnsan Alverinə: Hüquq-mühafizə orqanlarına çağırış

Son dövrlərdə iş elanlarında “Xanım işçi axtarılır” kimi ifadələrə tez-tez rast gəlirik. Bunun səbəbi, xidmət və ofis sahələrində xanım işçilərə olan tələbatın artmasıdır. Bu, həm də xanımların iş bazarına daxil olmasının getdikcə asanlaşdığını göstərir. Amma Tap.az elan saytında yayımlanan bir çox iş elanları diqqət çəkir. Elanda ofisiant xanım işçi üçün 3000 manata məvacib təklif olunur. Maraqlıdır ki, bu yüksək maaşla tələblər çox sadədir. İşə götürənlər yaş həddini 19-25 arasında müəyyənləşdiriblər və əsas məlumatlardan biri işçinin gülərüz və xarici görünüşünün gözəl olmasıdır.
Belə elanlar bir çox suallar doğurur. Bu cür yüksək maaş verən vakansiyaların arxasında hansı maaş gizlənir? Cinsi və yaş məhdudiyyətləri ilə bağlı etik və hüquqi baxımdan nə elanlar düzgündür? Bu cür elanlar alveri və ya başqa insan ola biləcək fəaliyyətlərin tezahürü? Şübhəli vakansiyaların təmizlənməsi üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Movzuyla bağlı Moderator.az-a danışan Polisə Dəstək İctimai Birliyinin rəhbəri, keçmiş polis müdiri, kriminoloq Şəmsəddin Əliyevə diqqət çatdırıb ki, 3 Oktyabr 1997-ci ildə qəbul edilmiş reklam haqqında Azərbaycan Qanunu var. Reklam, fiziki və hüquqi şəxslərin məhsulu, xidmət, ideya və ya yenilər haqqında marda zərər və ya bu maraq davam edən istehsal enerjisi yayılan məlumatdır:
“Onun əsas hədəfi istehlakçı bir məhsul və ya xidmət haqqında məlumatlandırmaq, bu məhsula maraq oyatmaq və nəticədə onun satışını və ya tətbiqini həyata keçirməkdir. Reklamın rolu yalnız sosial kommersiya fəaliyyətini deyil, həm də maarifləndirmə, problemlərin həlli və yeni innovasiyaların inkişafı baxımından də əhəmiyyətlidir. Son qazanc onlayn onlayn platformalarda yayımlanan iş elanları arasında qanunların tələblərinə zidd olan reklamlarla döyüşə çevrilib. Təəssüf ki, bu tip elanlar, yalnız haqsız reklam nümunəsi ilə-lənmir, həm də qeyrietik və qeyri-dəqiq xarakter daşıyır. Qeyri-etik reklam, öz məzmununda və quruluşunda qəbul edilmiş hüquqi və mənəvi dəyərlərə zidd olan ifadələr və ya tələb olunan sosial məhsullar reklam növüdür”.
Ş. Əliyev xatırladıb ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Qurani-Kərimə və içərək, xalqın milli-mənəvi dəyərlərinə sadiq qalacağını və onları daim uca tutacağını bildirib. Bu və, cəmiyyətimizdə milli-mənəvi dəyərlərə xüsusi önəm verildiyini bir daha istəmir. Lakin bəzi reklamların məzmunu və yayılma forması bu dəyərlərə ziddir:
“Reklamın əsas prinsiplərindən biri həqiqətə uyğun olmasıdır. Təəssüf ki, bəzi reklamlar yalan məlumat yaymaqla insanların yanlış yönə yönəldilməsinə səbəb olur. Bu reklamlar:
Milli-mənəvi dəyərlərə zidd olan ifadələrdən istifadə edir və stresin mənəvi dünyasına zərər vurur.
Eyni zamanda, bu tip reklamlar tamah yalan və manipülyativ məlumatlardan əldə edilir.
Azərbaycan Respublikasının cinayətlərinin 198-ci idarəsi “bilərəkdən yalan reklam” anlayışını tənzimləyir. Bu maddəyə əsasən, qulluq və xidmətlər haqqında bilə-bilə yalan məlumatların məsuliyyəti saxlanılır. Qanunvericilikdə bu əməllər üçün ödənişlər tutulur:
İslah işləri: Bir ilə qədər.
Azadlıqdan məlumat: İki ilə qədər.
Ziyanın Ödənilməsi: Əgər cinayət külli miqdarda ziyan vurmaqla törədilirsə, ziyan bununla yanaşı eyni qüvvədə qalır.
Təəssüf ki, hüquqi cəhətdən imkanlar hələ də yumşaqdır və yalan reklamlarla mübarizədə effektiv nəticə vermir. Bu da, manipulyativ reklamların artmasına səbəb olur. Xüsusilə milli prinsiplərə, əxlaqi prinsiplərə zidd olan reklamlara qarşı daha sərt tədbirlər görülməsi vacibdir”.
Şəms Əliyevəddin onu da diqqətə çatdırıb ki, müasir cəmiyyətdə bəzi iş elanlarının oyunları yalnız qeyri-etik xarakter daşımır, həm də insanveri və cinsi istismar kimi ciddi cinayətlərin qurbanlarına çevrilmə riski yaradır:
“Bu problem kimi yaş, görünüş və cinsiyyət diskriminativ tələblərin aldığı iş elanlarında daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. 2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasında insan alverinə qarşı qanunun qəbul edilməsi bu güclü qanun pozuntularının aradan qaldırılmasına yönəlmiş mühüm addım idi. Bununla belə, insan alveri cinayətləri hələ də ciddi narahatlıq doğuran səbəblərdən biri olaraq qalır. Statistik məlumatlara görə:
İnsan alveri qurbanlarının 90%-dən çoxu qadınlardan asılıdır.
cinayətlərin cinsi istismarı törədilir.
Qurbanlar, əsasən, sosial müdafiəsiz və ya iqtisadi cəhətdən olan şəxslərdən seçilir.
Bəzi reklamlar, bununla bağlı tələblər, görünüş və konkret saatlarla bağlı tələblər irəli sürən iş elanları, insan alverinə dəhliz yaradır. Bu cür elanların əsas problemləri:
Diskriminasiya və Obyektivləşdirmə: Yaş, cins və xarici görünüşə dair tələblər insanların yalnız fiziki xüsusiyyətlərinə görə qiymətləndirir.
Cinsi İstismar Riski: Elanlarda iş saatları və tələblər cinsi istismara xidmət edilə bilər.
Hüquqi Boşluqlardan İstifadə: Bu tip reklamlar insan alveri və istismar cinayətlərinə hüquqi şəkildə dəhliz açır.
Müəyyən prosessual araşdırmalar bu insanların fəaliyyəti ilə bağlı əməlləri də və bununla ortaya çıxacaq. Ona görə mənim heç bir payım yoxdur ki, bununla bağlı strukturlar da öz işlərini görəcəklər”.